საომარი მოქმედებები პირველ რიგში ბავშვების ფსიქიკას ურტყამს და აზიანებს. განსკუთრებით მაშინ, როცა ამას თან ახლავს ახლობელი ადამიანის დაკარგვა. ბავშვებს ეცვლებათ დღის რუტინა, სკოლა, ქვყანა და მთლიანად ცხოვრება. ეს რა თქმა უნდა ძალიან უარყოფითად აისახება და ილექება ბავშვის ცნობიერებაში. შორდებიან საყვარელ მეგობროს თუ ახლობლებს, არსებული ვითარების გამო, უარის თქმა უწევთ საყვარელი საქის კეთებაზე. სტრესულ გარემოს გადიან ასევე გზაშიც, როდესაც ტოვებენ იმ ადგილს, სადაც ცხოვრობდნენ. ეს ყველაფერი ძალინ უარყოფით პოსტ-ტრავმვულ სტრესს იწვევს განსაკუთრებით ბავშვებში. ეს ყველაფერი მაშინვე არ ვლინდება, შდეგები თავს დროთა განმავლობაში იჩენს. მას ახასიათებს განმეორებითი მოგონებები, შიში, სულ მცირე ხმაურმაც კი შესაძლოა განაახლოს მასში თუნდაც წლების წინ განცდილი სიტუაცია. ასეთ ბავშვებს ახასიათებთ დეპრესია, ჩაკეტილობა, ბრაზი, უმწეობის და სირცხვილის შეგრძნება.
მაგალითად, 2008 წლის ომის შემდეგ, ჩვენ რომ ერგნეთში “ზაფხულის ბანაკი” გავაკეთეთ (მისი ინიციატორი იყო ადგილობრივი ლია ჩლაჩიძე), პირველივე წელს საშინლად დასტრესილები იყვნენ ბავშვები, სულ შავ ფერებში ხატავდნენ ყველაფერს, მეორე-მესამე წელს კი უკვე სიფერადე შეიტანეს საკუთარ ნამუშევრებში. კიდევ უფრო რთული მდგომარეობა იქნება უკრაინელ ბავშვებში, რადგან საომარი მოქმედებები უფრო ხანგრძლივი და მასშტაბურია. მაგალითად, თუ ბავშვი ახლა სხვა ქვეყანაშია და მოშორებულია განვითარებულ მოვლენებს, სტრესს იწვევს მაინც საცხოვრებელი ადგილის და ზოგადად გარემოს შეცვლა, ასევე იმ ადამიანზე ფიქრი, რომელიც ცხელ წერტილში დარჩათ.
უკრაინიდან ჩამოვიდნენ საქართველოში ოჯახები ბავშვებით, რომლებაც არ იციან ენა. ნაწილს არ აქვს სწავლაზე ხელმისაწვდომობა. ამას ემატება ოჯახის წევრების განწყობა, ფინანსური კრიზისი, უამრავი საჭიროება და პრობლემა, რაც უფროსებისგან ესმით.
ამ ბავშვებთან აუცილებელია ხანგრძლივი მუშაობა. ნეო ტვ-ს პროექტის ფარგლებში ვისთანაც ვიმუშავეთ, ვნახეთ, რომ ადგილობრივებთანაც არ შედიან კონტაქტში, ჩაკეტილები არიან, უნდობლობა აქვთ გარემოს მიმართ. არ საუბრობენ საკუთარ განცდებსა და ტკივილზე, გულჩათხრობილები არიან. ეს შეკავებული და დათრგუნული ემოციებიც რა თქმა უნდა ძალიან ცუდია. ჩვენ გვქონდა საშუალება 6 თვის განმავლობაში გვემუშავა ამ ბავშვებთან, თუმცა ეს რა თქმა უნდა ძალიან ცოტა დროა და არ არის საკმარისი.
თუ არ გაგრძლდა მათთან მუშაობა, სამომავლოდ უფრო გართულდება წარმოქმნილი პრობლემების დაძლევა. საჭიროა მათ ამ სტრესთან გამკლავება და ახალ გარემოსთან ადაპტირება ვასწავლოთ. ასევე აუცილებელია დავუბრუნოთ მათ ცხოვრებისადმი ინტერესი. ვისთანაც შეხება გვქონდა, ყველგან ერთი და იმავე სურათი დაგვხვდა, არ კონტაქტობენ არავისთან და უფრო მეტად დამოკიდებულები ხდებიან გაჯეტებზე, რაც თავის მხრივ კიდევ ახალ პრობლემას წარმოქმნის. მითუმეტეს, ნაწილი გარდატეხის ასაკშია და უფრო მეტად სენსიტიურია მოვლენების მიმართ. ეს ყველაფერი კი რა თქმა უნდა ფსიქო-ემოციურ, პიროვნულ განვითარებასა და თვითშეფასებაზეც აისახება.
ირინა პეტროვა
(ფსიქოლოგი)
