საქართველოს სახელმწიფოებრიობისთვის ძირითად საფრთხეს კვლავ წარმოადგენს რუსეთის ფედერაციის მიერ აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონების ოკუპაცია. 2021-2024 წლების განმავლობაში, რუსეთი განაგრძობდა ანექსიისკენ მიმართული პოლიტიკის წარმოებას საქართველოს ოკუპირებული რეგიონების მიმართულებით. ამ პოლიტიკის განუყოფელი ნაწილია უკანონო სამხედრო წვრთნები, ე.წ. ბორდერიზაციის პროცესი და საქართველოს მოქალაქეების უკანონო დაკავებები, რაც თავის მხრივ მიზნად ისახავს საქართველოში არასტაბილური გარემოს შექმნას, ქვეყნის იმიჯის დაზიანებას და ეკონომიკური განვითარების შეფერხებას. სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის (სუს) ყოველწლიური ანგარიშები ნათლად ასახავს ამ მზარდი გამოწვევების დინამიკას და მასშტაბებს.
ღია წყაროებზე დაყრდნობით სწორედ 2021-2024 წლებში განხორციელებულ ე.წ. ბორდერიზაციისა და უკანონო დაკავებების ტენდენციებს განვიხილავთ, მათ მეთოდებსა და ჰუმანიტარულ შედეგებს, ასევე საერთაშორისო თანამეგობრობის რეაგირებას ამ დესტრუქციულ პროცესებზე.
“ბორდერიზაციის” დინამიკა და მეთოდები
„ბორდერიზაცია” არის რუსეთის საოკუპაციო ძალების მიერ ადმინისტრაციული სასაზღვრო ხაზის ხელოვნური ბარიერებით გამაგრების უკანონო პროცესი, რომელიც მოსახლეობაში დაუცველობის განცდის გაღვივებას, სახელმწიფო ინსტიტუტების დისკრედიტაციას და საზოგადოებაში ნიჰილიზმის გავრცელებას ისახავს მიზნად. ეს აქტივობები მოიცავს ახალი მავთულხლართების გავლებას, ძველი მავთულხლართებისა და ღობეების განახლებას, ე.წ. ხანძარსაწინააღმდეგო ხნულებისა და მიწათხრილების მოწყობას, ე.წ. საზღვრის აღმნიშვნელი ბანერებისა და საგუშაგოების უკანონოდ აღმართვას. წლების განმავლობაში, ამ აქტივობების რაოდენობა მუდმივად მაღალ ნიშნულზე რჩება, რაც ოკუპირებული ძალების მხრიდან მუდმივ ზეწოლაზე მიუთითებს.
2021 წელს სუს-ის მიერ დაფიქსირდა ე.წ. ბორდერიზაციის 139 შემთხვევა: 9 ოკუპირებული აფხაზეთის მიმართულებით და 130 ოკუპირებული ცხინვალის რეგიონის მიმართულებით. ეს აქტივობები ზუსტად ემთხვეოდა ზემოხსენებულ მეთოდებს, მათ შორის, ახალი მავთულხლართების გაყვანასა და საზღვრის აღმნიშვნელი ბანერების აღმართვას. განსაკუთრებით დაძაბული ვითარება იყო ხაშურის მუნიციპალიტეტის სოფელ ჩორჩანას მიმდებარედ.
2022 წელს ბორდერიზაციის შემთხვევების რაოდენობამ 131 შეადგინა: 11 ოკუპირებული აფხაზეთის მიმართულებით და 120 ოკუპირებული ცხინვალის რეგიონის მიმართულებით. ამ წელსაც აქტიურად მოეწყო ახალი მავთულხლართები, ღობეები, ე.წ. „საზღვრის აღმნიშვნელი” ნიშნულები და სხვა ხელოვნური ბარიერები, ასევე განახლდა ძველი ბარიერები.
2023 წელს დაფიქსირდა ე.წ. ბორდერიზაციის 172 შემთხვევა: 13 ოკუპირებული აფხაზეთის მიმართულებით და 159 ოკუპირებული ცხინვალის რეგიონის მიმართულებით. აქტივობები მოიცავდა ახალი მავთულხლართების გაჭიმვას, ღობეებისა და ე.წ. „საზღვრის აღმნიშვნელი“ ბანერების უკანონო აღმართვას, ასევე ძველი ბარიერების განახლებას.
2024 წელს უკანონო აქტივობების რაოდენობა ოდნავ შემცირდა აფხაზეთის მიმართულებით, თუმცა ცხინვალის რეგიონთან დაკავშირებით მოცემულია 155.4 უკანონო აქტივობა, ხოლო აფხაზეთის მიმართულებით – 9 შემთხვევა, რაც ჯამში 164.4 აქტივობას შეადგენს. ამ აქტივობებში შედიოდა ე.წ. „საზღვრის“ აღმნიშვნელი ბანერების განთავსება, მავთულხლართებისა და ღობეების მოწყობა-განახლება, საგუშაგოების გამაგრება და ახალი მიწის თხრილების გაკეთება.
ჯამურად, 2021-2024 წლებში დაფიქსირდა 606.4 ბორდერიზაციის შემთხვევა. ეს მონაცემები მიუთითებს, რომ მიუხედავად წლებისა, ოკუპირებული ცხინვალის რეგიონის მიმართულებით ბორდერიზაციის ინტენსივობა მუდმივად მაღალი რჩება, რაც მუდმივად ქმნის საფრთხეს ადგილობრივი მოსახლეობის უსაფრთხოებისთვის და ხელს უშლის მათ თავისუფალ გადაადგილებას. ფართობის ზრდა, კვადრატულ კილომეტრებში, არ არის დაფიქსირებული წყაროებში, თუმცა აქტივობების რაოდენობა ნათლად აჩვენებს პროცესის შეუქცევადობას.
უკანონო დაკავებები და მათი ჰუმანიტარული შედეგები
უკანონო დაკავებები რუსეთის საოკუპაციო ძალების მიერ განხორციელებული ანექსიური პოლიტიკის კიდევ ერთი ინსტრუმენტია, რომელიც მიზნად ისახავს მოსახლეობის დაშინებას და მათზე ზეწოლას. ამ წლების განმავლობაში, დაკავებების რიცხვი არათანაბრად, მაგრამ ზოგადად მზარდი ტენდენციით ხასიათდება. საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ანგარიშების მიხედვით, 2021-2024 წლებში ოკუპირებულ ტერიტორიებზე უკანონო დაკავებების ყველაზე მეტი შემთხვევა დაფიქსირდა 2022 წელს.
წლების მიხედვით ჯამური შემთხვევები ასე ნაწილდება:
• 2021 წელი: 81 შემთხვევა (11 აფხაზეთის მიმართულებით და 70 ცხინვალის მიმართულებით).
• 2022 წელი: 231 შემთხვევა (61 აფხაზეთის მიმართულებით და 170 ცხინვალის რეგიონის მიმართულებით).
• 2023 წელი: 159 შემთხვევა (65 აფხაზეთის მიმართულებით და 107 ცხინვალის რეგიონის მიმართულებით).
• 2024 წელი: 62 შემთხვევა (23 აფხაზეთის მიმართულებით და 39 ცხინვალის რეგიონის მიმართულებით).
ამ მონაცემების მიხედვით, ყველაზე მეტი, 231 უკანონო დაკავების შემთხვევა 2022 წელს დაფიქსირდა.
საერთო ჯამში, 2021-2024 წლებში დაფიქსირდა 439 უკანონო დაკავების ფაქტი. ეს სტატისტიკა ხაზს უსვამს ოკუპაციის მძიმე ჰუმანიტარულ შედეგებს. ფატალური შემთხვევები, როგორიცაა ირაკლი კვარაცხელიას, დავით ბაშარულის, არჩილ ტატუნაშვილისა და გიგა ოთხოზორიას სიცოცხლის ხელყოფა, აჩვენებს დაუსჯელობის სინდრომს ოკუპირებულ რეგიონებში და ახალისებს დანაშაულებრივ ქმედებებს. საოკუპაციო ხაზის გადასასვლელი პუნქტების ჩაკეტვა (ახალგორი/ცხინვალის მიმართულებით 2019 წლის სექტემბრიდან, აფხაზეთის მიმართულებით 2020 წლის მარტიდან 2021 წლის ივლისამდე) რეგიონების სრულ იზოლაციას იწვევს და ადგილობრივ მოსახლეობას უბიძგებს შემოვლითი, სიცოცხლისთვის საშიში გზებით სარგებლობისკენ, რასაც რამდენიმე ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა.
ასევე, ოკუპირებულ ტერიტორიებზე კვლავ ფიქსირდებოდა ეთნიკურად ქართველი მოსახლეობის მიზანმიმართული დისკრიმინაცია, მათ შორის მშობლიურ ენაზე განათლების მიღების უფლების შეზღუდვა, რეგიონების რუსიფიკაციისა და მოსახლეობის ეთნიკური იდენტობის შეცვლის პოლიტიკა. ოკუპირებულ ცხინვალის რეგიონში, სოფელ ერედვში ეთნიკურად ქართველი მოსახლეობის ნასახლარებზე ნაგავსაყრელის ამოქმედება კიდევ ერთი შემაშფოთებელი ფაქტია. წითელი ჯვრის საერთაშორისო კომიტეტი (ICRC) კვლავ აქტიურად თანამშრომლობდა ჰუმანიტარულ საკითხებში, მათ შორის გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების გაწევისა და უგზო-უკვლოდ დაკარგულ პირთა მოძიების კუთხით.
რუსეთის ანექსიური პოლიტიკის ფართო კონტექსტი და საერთაშორისო რეაგირება
უკანონო ბორდერიზაცია და დაკავებები რუსეთის ფართომასშტაბიანი ანექსიური პოლიტიკის ნაწილია, რომელიც მიზნად ისახავს ოკუპირებული რეგიონების ინტეგრაციას რუსეთის ფედერაციაში. ეს პოლიტიკა გამოიხატება დე ფაქტო ხელისუფლებებთან სხვადასხვა მიმართულებით ე.წ. შეთანხმებების ხელმოწერაში, როგორიცაა “თავდაცვისა და უსაფრთხოების და სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ერთიანი სივრცის” შექმნა აფხაზეთთან, რუსეთის მოქალაქეებისთვის უძრავი ქონების შეძენის „ლეგალიზება” და ორმაგი მოქალაქეობის შესახებ შეთანხმების დამტკიცება ცხინვალის რეგიონთან. აფხაზეთის ე.წ. პრეზიდენტმა ამ პროცესებს რუსეთის ფედერაციის სასარგებლოდ “სუვერენიტეტის გარკვეული ნაწილის” დათმობა უწოდა. კრემლი აქტიურად ცდილობდა გავლენის გაზრდას აფხაზეთის ენერგეტიკაში და წამოჭრილი იყო აიბღას სოფლის “რუსეთისთვის მიკუთვნების” საკითხიც. ცხინვალის რეგიონის დე ფაქტო რეჟიმი ღიად უჭერდა მხარს რუსეთის ფედერაციის შემადგენლობაში შესვლას, რისთვისაც “ერთიანი ოსეთის” ცნება გამოიყენება.
საოკუპაციო რეჟიმების ფინანსური დამოკიდებულება რუსეთის ფედერალურ ბიუჯეტზე უმნიშვნელოვანესია: ოკუპირებული აფხაზეთის ე.წ. ბიუჯეტის დაახლოებით 50%, ხოლო ოკუპირებული ცხინვალის რეგიონის ე.წ. ბიუჯეტის დაახლოებით 83% რუსეთის ფედერაციის მიერ ფინანსდება. რუსეთი ასევე სრულად აკონტროლებს ოკუპირებულ ტერიტორიებზე არსებულ ე.წ. საკვანძო უწყებებსა და სფეროებს (საზღვრის დაცვა, საბაჟო, სამართალდამცავი უწყებები, თავდაცვის სამინისტროები). ამასთან, საანგარიშო პერიოდში ოკუპირებულ ტერიტორიებზე რუსეთის სამხედრო კონტინგენტის უკანონო განლაგება და ინტენსიური სამხედრო წვრთნები გრძელდებოდა.
საერთაშორისო თანამეგობრობა აქტიურად განიხილავს ოკუპაციასთან დაკავშირებულ საფრთხეებს. ჟენევის საერთაშორისო მოლაპარაკებებისა (GID) და ინციდენტების პრევენციისა და მათზე რეაგირების მექანიზმის (IPRM) ფარგლებში გამართულ შეხვედრებზე მუდმივად მოითხოვდნენ უკანონოდ დაკავებული საქართველოს მოქალაქეების დაუყოვნებელ და უპირობო გათავისუფლებას, ასევე ე.წ. ბორდერიზაციის პროცესის შეწყვეტას. „ცხელი ხაზი“, რომელიც სუს-ისა და ევროკავშირის სადამკვირვებლო მისიის (EUMM) უშუალო ჩართულობით მოქმედებს, აქტიურად გამოიყენებოდა ინციდენტების განმუხტვისა და საფრთხეების თავიდან აცილების ინსტრუმენტად.
EUMM საქართველოში მოქმედ ერთადერთ სადამკვირვებლო მისიას წარმოადგენს, თუმცა მის წარმომადგენლებს კვლავ არ ეძლეოდათ ოკუპირებულ ტერიტორიებზე შესვლის შესაძლებლობა, რაზეც სრული პასუხისმგებლობა რუსეთის ფედერაციას ეკისრება. გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის (UN), ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციის (OSCE) და ევროპის საბჭოს (CoE) წარმომადგენლებთანაც მიმდინარეობდა აქტიური თანამშრომლობა. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2021 წლის 21 იანვრის გადაწყვეტილებით, რუსეთის ფედერაცია განსაზღვრულია როგორც ოკუპირებულ ტერიტორიებზე ეფექტური კონტროლის განმახორციელებელი ძალა, და იქ მომხდარ ადამიანის უფლებების სისტემურ დარღვევებზე პასუხისმგებლობა სწორედ მოსკოვს ეკისრება.
2021-2024 წლებში რუსეთის ფედერაციის მიერ განხორციელებული ე.წ. ბორდერიზაციისა (606.4 შემთხვევა) და უკანონო დაკავებების (439 ფაქტი) მუდმივი და მზარდი ტენდენცია [წყაროებიდან მიღებული ჯამური მონაცემები] ნათლად აჩვენებს საქართველოს უსაფრთხოების გარემოზე არსებულ მძიმე გამოწვევებს. ეს უკანონო აქტივობები, ოკუპირებული რეგიონების მილიტარიზაციასთან და ანექსიისკენ მიმართულ პოლიტიკასთან ერთად, საფრთხეს უქმნის არა მხოლოდ საქართველოს სუვერენიტეტსა და ტერიტორიულ მთლიანობას, არამედ რეგიონულ სტაბილურობასა და უსაფრთხოებას.
